Jak rozpoznać depresję wśród młodzieży? Sprawdź objawy, leczenie i test

Najważniejsze informacje:

• Szacuje się, że objawy zaburzeń depresyjnych ma 20 proc. nastolatków.
• Okres dojrzewania to czas intensywnych zmian hormonalnych i nowych wyzwań rozwojowych, które mogą przyczynić się do przeciążeń i depresji wśród młodzieży.
• Depresja u nastolatków wpływa na codzienne funkcjonowanie, pogorszenie wyników w nauce i często mylona jest z tzw. buntem młodzieńczym.
• Nastoletnia depresja może być niebezpieczna, dlatego wymaga podjęcia skutecznego działania, przede wszystkim psychoterapii, a czasami również zastosowania antydepresantów.

Depresja wśród dzieci i młodzieży jest coraz powszechniejszym zjawiskiem. Szczególnie często obserwowana jest u nastoletnich dziewcząt. Objawy zaburzenia przypominają te występujące w przypadku depresji u dorosłych, ale występuje też wiele cech dla niej niecharakterystycznych. Dowiedz się, jak może manifestować się depresja wśród młodzieży. Kiedy należy szukać pomocy  i jakie są możliwości leczenia?

Czym jest depresja młodzieńcza?

Depresja młodzieńcza, nazywana niekiedy adolescencyjną (z łac. „adolescere” – dorastać), podobnie jak u osób dorosłych, jest długotrwałym zaburzeniem nastroju. Przypadłość może mieć charakter przewlekły, zazwyczaj o stałym nasileniu objawów lub nawracający, gdzie kolejne epizody depresyjne oddziela czas umiarkowanie dobrego samopoczucia. 

Depresja młodzieńcza jest przypadłością pojawiającą się w okresie dojrzewania, który wiąże się z poważnymi zmianami rozwojowymi i hormonalnymi. 

Objawy depresji wśród młodzieży mogą być mniej charakterystyczne niż w przypadku klasycznej depresji występującej u osób dorosłych. Poza znacznym obniżeniem nastroju, zniechęceniem i brakiem motywacji mogą występować trudności z nauką, nadmierna drażliwość, złość, a nawet agresja, dlatego łatwo pomylić zaburzenie z tzw. buntem młodzieńczym. Tymczasem, w przeciwieństwie do niego, depresja nastolatka wymaga specjalistycznej pomocy, a jej zbagatelizowanie może być bardzo niebezpieczne. 

Depresja młodzieńcza diagnozowana jest u około 8 proc. nastolatków. Szacuje się, że w rzeczywistości problem dotyczy 2-3 razy więcej osób w tej grupie wiekowej. Symptomy zaburzeń zauważa się u ponad 30 proc. nastolatków.

Przyczyny depresji wśród młodzieży

Do depresji wśród młodzieży dochodzi zazwyczaj w wyniku oddziaływania kilku czynników, dlatego trudno jednoznacznie określić konkretną przyczynę. Za trzy najbardziej znaczące uznaje się:

• czynniki psychogenne — w grupie ryzyka znajdują się nastolatki z tzw. słabą konstrukcją psychiczną (np. słabym poczuciem bezpieczeństwa, własnej wartości), od dziecka niestabilne emocjonalnie, pesymiści oraz młodzież o słabszych kompetencjach społecznych;
• czynniki środowiskowe — depresji młodzieńczej sprzyjają problemy w domu (przemoc, alkohol, rozwód, ubóstwo, sieroctwo) oraz w szkole (brak akceptacji ze strony grupy rówieśniczej, przemoc psychiczna i fizyczna);
• czynniki biologiczne — nastolatki, których najbliżsi chorują na depresję, mają większe predyspozycje do wystąpienia zaburzenia, ryzyko jest wyższe również u młodzieży z zaburzeniami hormonalnymi.

Zmiany hormonalne w okresie dojrzewania powodują przemiany psychiczne i fizyczne, a okres przejściowy i adaptacja może być bardzo silnym doświadczeniem. Nastolatek staje przed licznymi wyzwaniami rozwojowymi oraz mierzy się z rozdźwiękiem pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. 

Główne źródła dyskomfortu psychicznego nastolatków:

• niezadowolenie z wyglądu (większość nastolatków krytycznie ocenia zmiany w wyglądzie, szczególnie w okresie przejściowym);
• sprzeczność pomiędzy pragnieniem odseparowania się od rodziców, a lękiem przed samodzielnością;
• konieczność wyznaczenia większych celów, zadecydowania o swojej przyszłości;
• odkrywanie seksualności (tożsamości i orientacji) — często ekscytacja miesza się z lękiem i rozczarowaniem;
• konfrontacja wcześniejszych (zazwyczaj efektownych i fascynujących) wyobrażeń o dojrzewaniu i dorosłości z rzeczywistością.

Brak stabilności, wyzwania i napięcia spowodowane koniecznością odnalezienia się w nowej sytuacji, mają niekorzystny wpływ na psychikę. Dodatkowo współcześni nastolatkowie muszą sprostać tym naturalnym wymaganiom, będąc znacząco przebodźcowanymi przez nieograniczony dostęp do multimediów. To może wpływać na coraz większą powszechność depresji wśród młodzieży.

Objawy depresji u nastolatków

Jest wiele podobieństw pomiędzy symptomami depresji rozpoznawanej u dorosłych, a depresji wśród młodzieży. Można wśród nich wyróżnić:

• przygnębienie i smutek;
• zobojętnienie i brak zdolności odczuwania prawdziwej radości;
• problemy z koncentracją;
• zaburzenia snu (nadmierna senność lub bezsenność);
• ograniczenie aktywności, trudności z wykonywaniem codziennych obowiązków;
• ograniczenie kontaktów towarzyskich;
• „czarne myśli”, negatywna ocena rzeczywistości;
• niskie poczucie własnej wartości, nieuzasadnione poczucie winy, bezużyteczności;
• niepokój i napięcie wewnętrzne;
• myśli rezygnacyjne;
• autoagresja i/lub myśli samobójcze.

Przy depresji u nastolatków, częściej niż u osób dorosłych, obserwuje się również:

• drażliwość, skłonność do rozpaczy;
• nieadekwatne reakcje na zwrócenie uwagi lub krytykę (agresja, wybuchy złości); 
• płaczliwość;
• wrogie zachowanie, zniechęcające innych do własnej osoby, wręcz uniemożliwiające nawiązanie relacji;
• szybkie nudzenie się wszystkim, nawet tym, co kiedyś sprawiało radość i dawało satysfakcję (np. hobby);
• ucieczkę w środki psychoaktywne (dopalacze, narkotyki, alkohol);
• bezcelowe działania (mazanie długopisem po skórze, skręcanie „rożków” z fragmentów materiałów w zasięgu ręki np. ubrań, zasłon, pościeli, skubanie skórek wokół paznokci);
• dolegliwości somatyczne (np. bóle głowy, duszność, przyspieszone tętno);
• nieprzestrzeganie zasad panujących w domu i szkole. 

Przygnębienie i rozdrażnienie u nastolatka nie powinno wzbudzać niepokoju, o ile pojawia się sporadycznie lub nie ma charakteru przewlekłego, a wiąże się z konkretnymi zdarzeniami (kłótnia z rówieśnikami, rodzicami, problemami „sercowymi”). Jeśli objawy utrzymują się powyżej 2 tygodni i nie mają związku z konkretnymi wydarzeniami w życiu, warto z takim nastolatkiem udać się do specjalisty, ponieważ może potrzebować profesjonalnej pomocy. 

Bezwzględnym wskazaniem do kontaktu z psychiatrą dziecięcym jest sygnalizowanie chęci odebrania sobie życia lub nadmierne zainteresowanie tą tematyką!

Nastoletnia depresja — test

Do wstępnego rozpoznania depresji wśród młodzieży może posłużyć tzw. skala depresji Kutchera (KADS)  lub test depresji Becka (adresowany jest głównie do osób dorosłych, ale czasami znajduje zastosowanie również u starszej młodzieży).

Test KADS składa się z pytań wielokrotnego wyboru. Odpowiedzi na zawarte w nich twierdzenia umożliwiają dokonanie analizy występujących objawów i określenie ich związku z depresją. Wynik informuje nie tylko o obniżonym nastroju, problemach z adaptacją i otoczeniem, ale również występowaniu stanów lękowych.

Test jest jedynie wskazówką i może stanowić rodzaj badania przesiewowego, poznanie ostatecznej diagnozy wymaga wizyty u specjalisty i jego oceny stanu pacjenta. 

Leczenie depresji wśród młodzieży

Zdiagnozowanie depresji umożliwia podjęcie decyzji dotyczącej dalszego postępowania. Jeśli to możliwe, zalecane są niefarmakologiczne sposoby leczenia depresji wśród młodzieży, przede wszystkim psychoterapia i psychoedukacja. 

Nastolatek zmagający się z zaburzeniem potrzebuje zaangażowania rodziców i ich ścisłej współpracy ze specjalistami. Czasami wskazane jest powiadomienie wychowawcy i dyrekcji placówki, do której uczęszcza nastolatek. 

Depresja wśród nastolatków często jest bagatelizowana przez otoczenie, tymczasem stanowi poważne zagrożenie dla rozwoju, a nawet życia młodego człowieka.

Znaczenie psychoedukacji przy depresji u nastolatków

Głównym zadaniem psychoedukacji jest uświadomienie nastolatkowi i jego rodzicom istoty problemu. Zapoznanie ich z informacjami dotyczącymi objawów towarzyszących depresji nastolatków, jej przyczyn, zagrożeń z nią związanych oraz sposobów dalszego postępowania. 

Psychoterapia w leczeniu depresji młodzieńczej

Terapia może mieć postać indywidualną lub grupową (zalecana szczególnie dla nastolatków z trudnościami w funkcjonowaniu społecznym). Przeżycia i zachowania towarzyszące depresji u nastolatków, wpływają na funkcjonowanie całej rodziny i odwrotnie. Niewłaściwe reakcje i niezrozumienie problemów przez pozostałych członków rodziny, może oddziaływać niekorzystnie na stan psychiczny dziecka. Dlatego dodatkowo zalecana jest terapia rodzinna, w której uczestniczą wszyscy lub najbliżsi domownicy.

Farmakologiczne leczenie nastoletniej depresji

Jeśli stan nastolatka uniemożliwia podjęcie skutecznej terapii lub pogarsza się pomimo jej trwania, lekarz wspólnie z rodzicami rozważa możliwość zastosowania środków farmakologicznych. Przyjmowanie leków na depresję powinno trwać możliwie jak najkrócej i być prowadzone równocześnie z psychoterapią. 

Podobnie, jak u osób dorosłych, zazwyczaj stosuje się leki z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny. Leki muszą być przeznaczone do stosowania u dzieci lub młodzieży.

Preparaty przeciwdepresyjne wykazują nieco mniejszą skuteczność w leczeniu depresji wśród dzieci i młodzieży. Podejrzewa się, że ma to związek z niewystarczającą dojrzałością ośrodkowego układu nerwowego lub układów odpowiedzialnych za metabolizowanie leków. 

Ile trwa depresja u nastolatków?

Epizod depresyjny u nastolatków może trwać kilka miesięcy (zazwyczaj od 4 do 8 miesięcy). Podjęcie leczenia pozwala złagodzić objawy i znacząco skrócić ten czas. 

Należy pamiętać, że niezależnie od typu, depresja jest zaburzeniem przewlekłym. Nawet leczenie i psychoterapia, prowadzące do ustąpienia objawów, nie stanowią gwarancji braku nawrotów w przyszłości. Uprzednia psychoedukacja i psychoterapia pozwalają w porę zauważyć niepokojące symptomy i wcześnie podjąć działania zmniejszające ryzyko rozwinięcia ciężkiej postaci zaburzenia.

Depresja wśród młodzieży wiąże się ze skłonnością do nawrotów objawów i klasycznej depresji w dorosłym wieku.